(HTV) - Khi Ucraina tiến hành cuộc tập kích bằng drone sâu bên trong lãnh thổ Nga vào ngày 1/6, họ đã vô tình gửi một lời cảnh tỉnh đanh thép đến mọi quốc gia trên thế giới về mức độ nguy hiểm khó lường của drone.
Một trong những cuộc tập kích táo bạo nhất
Cuộc tập kích cho thấy những chiếc drone rẻ tiền có thể vượt qua hàng rào phòng thủ của Nga, và phá hủy những máy bay ném bom chiến lược có tổng giá trị hàng tỷ đôla.
Bầy drone của Ucraina khiến cho 4 căn cứ không quân trọng yếu của Nga, nằm cách xa chiến tuyến hàng ngàn kilomet, đồng loạt rung chuyển. Mục tiêu của loạt tấn công là những viên ngọc quý trong kho vũ khí của Nga: các máy bay ném bom chiến lược Tu-95, Tu-22M, Tu-160. Đây là những "sát thủ bầu trời" có khả năng mang vũ khí hạt nhân, và được sử dụng để phóng tên lửa hành trình, tên lửa siêu vượt âm gây ra thiệt hại nặng nề cho Ucraina. Sau nhiều năm chống đỡ những đòn tấn công từ các loại máy bay này, Ucraina đã quyết định nhắm thẳng vào nguồn gốc của mối đe dọa.
Máy bay ném bom chiến lược Tu-95 là một trong ba trụ cột của năng lực vũ khí hạt nhân của Nga
Máy bay trinh sát A-50 - "sở chỉ huy bay" chuyên phát hiện hệ thống phòng không và máy bay đối phương, và xác định mục tiêu cho các máy bay chiến đấu Nga tấn công - cũng không thoát khỏi tầm ngắm của drone Ucraina.
Máy bay trinh sát A-50 thuộc vào hàng “quốc bảo” của Nga. Ucraina ước tính Nga chỉ có 6 chiếc này và có giá khoảng 350 triệu đôla Mỹ/chiếc. Ucraina tuyên bố đã bắn hạ 2 chiếc A-50 vào tháng 1 và tháng 2 năm 2024
Phía Ucraina tự tin tuyên bố đã phá hủy hoặc làm hư hại nặng khoảng 40 máy bay ném bom chiến lược của Nga, tương đương với việc loại khỏi vòng chiến khoảng 34% lực lượng ném bom chiến lược của đối phương, gây thiệt hại lên tới khoảng 7 tỷ đô la.
Loại drone được sử dụng là drone góc nhìn thứ nhất (FPV), trang bị camera cho phép người điều khiển có thể thấy rõ mục tiêu mà drone lao vào. Cơ quan an ninh Ucraina SBU đã công bố những đoạn video ghi lại cuộc tập kích.
SBU tuyên bố họ đã phá hủy hoặc làm hư hại nặng các máy bay thuộc loại A-50, Tu-95, Tu-22, Tu-160, An-12, và Il-78 (Nguồn: SBU)
Nhiều ý kiến nghi vấn 2 máy bay A-50 bị drone Ucraina tấn công là 2 máy bay đã bị thải loại, được “xẻ thịt” để tháo các bộ phận để lắp sang các máy bay A-50 còn hoạt động
Máy bay không người lái FPV của Ucraina đâm vào một máy bay Tu-95 Bear của Nga. Hình ảnh cho thấy máy bay Tu-95 đã được lắp tên lửa hành trình Kh-101 (Nguồn: SBU)
Những ảnh chụp bằng vệ tinh cho thấy những máy bay Nga đã bị phá hủy hoặc hư hại nặng nề (Nguồn: Vệ tinh Maxar Technologies)
Dù các chuyên gia quân sự độc lập ước tính số máy bay chiến lược của Nga bị phá hủy hoặc hư hại nặng trong loạt tấn công này vào khoảng 13 - 20 chiếc (ít hơn nhiều so với con số công bố của Ucraina), thì điều rõ ràng là: loạt tấn công táo bạo của Ukraine đã giáng một đòn mạnh vào đội máy bay ném bom chiến lược của Nga, làm suy giảm nghiêm trọng năng lực tấn công tầm xa của nước này. Những loại máy bay bị tấn công đóng vai trò xương sống trong kho vũ khí của Nga, và có thể phải mất nhiều năm mới có thể phục hồi.
Minh họa sinh động cho chiến thuật chiến tranh "Bất đối xứng"
Cuộc tập kích được mô tả là một trong những chiến dịch táo bạo nhất trong lịch sử chiến tranh hiện đại, diễn ra chỉ vài ngày sau khi Mátxcơva tiến hành một loạt các cuộc tấn công đường không quy mô lớn, ác liệt nhất vào Ucraina, và chỉ một ngày trước khi diễn ra cuộc đàm phán hòa bình giữa Ucraina và Nga.
Mang bí danh "Chiến dịch Mạng Nhện", loạt tấn công này không chỉ là một hành động táo bạo đơn thuần, mà còn là kết quả của sự sáng tạo, và công phu trong quá trình chuẩn bị cũng như triển khai. Các chuyên gia quân sự trên khắp thế giới đánh giá đây là một trong những thành công nổi bật nhất của phương thức chiến tranh bất đối xứng, khi một quốc gia nhỏ bé đối đầu và gây tổn thất cho một cường quốc có hỏa lực áp đảo.
Chiến tranh “bất đối xứng” là cách gọi mới của các chuyên gia quân sự phương Tây dành cho biến thể hiện đại của “chiến thuật du kích” kết hợp với công nghệ cao.
Cơ quan An ninh Ucraina (SBU) tiết lộ họ đã chuẩn bị cho cuộc tập kích từ cách đây 18 tháng, giữ bí mật với cả đồng minh thân thiết là Mỹ, từ thời Tổng thống Biden, trong bối cảnh các đồng minh phương Tây không cho phép Ucraina tấn công sâu vào bên trong lãnh thổ Nga bằng vũ khí tầm xa do phương Tây viện trợ. SBU bí mật vận chuyển 117 chiếc drone thương mại, được "độ chế" đặc biệt cho mục đích chiến tranh, len lỏi sâu vào lãnh thổ Nga. Những chiếc drone này được ngụy trang khéo léo bên trong các container chở hàng, và vận chuyển đến gần các căn cứ không quân của Nga.
Drone của Ucraina được cất trong các thùng container trước khi được bí mật tuồn sang Nga
Đúng vào thời điểm đã định trước, nắp đậy container được điều khiển từ xa để mở ra. Hàng loạt drone đồng loạt cất cánh, lao vào các mục tiêu đã định. Theo các chuyên gia, rất có thể các điệp viên Ucraina đã điều khiển số drone này từ xa thông qua vệ tinh hoặc qua sóng điện thoại dữ liệu di động của Nga.
Một trong những chi tiết quan trọng nhất của chiến dịch này là sự kết hợp tinh vi giữa thuật toán AI tự động và sự can thiệp của người điều khiển, để đạt được độ chính xác cao nhất. Khi mất tín hiệu với người điều khiển, các drone có khả năng tự động chuyển sang chế độ hoàn thành nhiệm vụ do AI kiểm soát, tự động đi theo lộ trình định sẵn đến mục tiêu. Đầu đạn sẽ tự động kích nổ ngay khi drone tiếp cận được mục tiêu.
Sơ đồ và hình ảnh mà SBU sử dụng để lên kế hoạch cho cuộc tấn công. Dấu cộng đỏ là nơi các drone tự sát lao vào
Ucraina không cần dùng đến máy bay chiến đấu, không đặt bất kỳ phi công nào vào tình thế rủi ro, và cũng không sử dụng tên lửa tầm xa. Chỉ có công nghệ có sẵn, được phối hợp một cách chính xác, và sáng tạo. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, những container dùng để phóng drone đã chuyển sang chế độ tự hủy. SBU cho biết các điệp viên của họ cũng đã rút về an toàn.
Drone Ucraina được phóng lên và bay tới mục tiêu. Hình ảnh được người dân Nga ghi lại và đăng trên mạng xã hội
Ngày 2/6, Tổng thống Ucraina Volodymyr Zelensky đã chính thức xác nhận loạt tấn công: "Chiến dịch Mạng Nhện đã làm suy yếu nghiêm trọng các hoạt động quân sự của Nga. Nó cho thấy chiến tranh hiện đại thực sự trông như thế nào… và tại sao việc đi trước công nghệ lại quan trọng đến vậy."
Bài học toàn cầu: Chiến thuật của chiến tranh hiện đại đã thay đổi
Các nhà phân tích quân sự nói rằng cuộc tập kích mang đến những bài học mà tất cả các nước phải mổ xẻ, nghiên cứu và học hỏi.
Thực tế, từ khi cuộc xung đột nổ ra vào tháng 2 năm 2022, Ucraina đã sử dụng drone (còn gọi là UAV) rất hiệu quả để kháng cự lại siêu cường quân sự số 2 thế giới. Họ đã sử dụng nhiều biến thể drone, từ các drone thương mại được “độ chế”, đến các drone vũ trang do họ tự chế tạo, và các drone xuồng cao tốc để tấn công các mục tiêu trên mặt nước, gây nhiều tổn thất cho phía Nga.
Tính hiệu quả của drone làm nảy sinh những cách đối phó chưa từng thấy. Những chiếc xe tăng, xe bọc thép được bao bọc bởi một chiếc lồng sắt chống drone. Quân đội nhiều nước đã học hỏi từ cách này
Tuy nhiên, Nga cũng không hề kém cạnh trong việc sử dụng drone. Những chiếc drone Lancet của Nga đã khiến binh sĩ Ucraina khiếp sợ. Và những drone Shahed do Iran cung cấp là nỗi kinh hoàng cho các cơ sở hạ tầng năng lượng và các thành phố Ucraina.
Drone tự sát Lancet của Nga có thể mang đầu đạn nặng 5kg, và bay xa 50km. Video ghi lại một cuộc tấn công đầy kịch tính khi một chiếc drone Lancet đã phá hủy khẩu lựu pháo tự hành CAESAR 155mm của Ucraina. Phát hiện drone của Nga lao vào, người tài xế của xe chở lựu pháo đã kịp thời đánh lái và né được, nhưng chiếc xe đã bị lật xuống hố sâu ven đường. Sau khi các nhân viên cấp cứu Ucraina thực hiện xong phần việc của mình, chiếc drone thứ hai của Nga lao vào phá hủy khẩu lựu pháo đắt giá (Nguồn: Bộ Quốc phòng Nga/Ria Novosti)
Một cuộc đấu tay đôi giữa drone Ucraina và drone Lancet của Nga. Drone Lancet cố gắng trốn chạy nhưng không thành (Nguồn video: Lữ đoàn Cơ Giới số 93 của Ucraina)
Drone của Ucraina phá hủy xe tăng Nga
Một chiếc drone rẻ tiền (từ vài trăm đến vài ngàn đôla Mỹ) có thể biến một chiếc xe tăng trị giá có thể lên đến hàng trăm ngàn, thậm chí hàng triệu đôla, thành sắt vụn trong chớp mắt. Cả Ucraina và Nga đều chứng minh tính hiệu quả của chiến thuật này trên chiến trường.
Nhưng "Chiến dịch Mạng Nhện" đã thực sự nâng tầm chiến thuật sử dụng drone lên một cấp độ hoàn toàn mới.
Tiến sĩ Evelyn Farkas, cựu Phó Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ phụ trách Nga, Ukraine và Âu Á, nhận định: "Họ đang chứng minh rằng giờ đây bạn có thể phối hợp máy bay không người lái để đạt được hiệu quả chiến lược."
Nga xếp những chiếc lốp xe bên trên các máy bay chiến lược, dường như với mục đích đánh lừa công nghệ nhận diện mục tiêu của tên lửa hành trình Ucraina. Nhưng với loại drone FPV, đối sách này dường như không hiệu quả
Thiếu tướng nghỉ hưu người Australia Gus McLachlan giải thích rõ hơn: “Giới quân sự gọi đây là cuộc tấn công bất đối xứng. Khi đối đầu với một siêu cường quân sự thì làm sao bạn đánh lại? Bạn không đối đầu trực tiếp, không huy động hỏa lực đối đầu với hỏa lực. Ucraina không thể đưa máy bay ném bom của mình vào sâu trong lãnh thổ Nga. Nên họ đã tìm ra một cách để tấn công Nga, mà Nga rất khó phòng thủ. Thẳng thắn mà nói, tôi nghĩ rằng mức độ sáng tạo và đổi mới của Ucraina là điều mà tất cả các nhà hoạch định quân sự phương Tây cần phải tính đến và nghiên cứu. Khả năng tìm ra những cách thức đổi mới và áp dụng các công nghệ mới với chi phí rất thấp của họ là phi thường.”
Max Boot - Một nhà bình luận về an ninh quốc gia của tờ Washington Post, thậm chí còn ví cuộc tập kích này như trận Trân Châu Cảng, khi đế quốc Nhật Bản bất ngờ tấn công căn cứ hải quân Mỹ ở Hawaii năm 1941. Ông Boot cũng cho rằng chiến dịch Mạng nhện của Ucraina đẩy nhanh quá trình trở nên lỗi thời của máy bay quân sự có người lái.
Các cường quốc quân sự đã ngay lập tức điều chỉnh
Một quan chức quân sự NATO thừa nhận rằng "Chiến dịch Mạng Nhện" đang buộc các thành viên của khối này phải xem xét lại những điểm yếu của chính họ.
Samuel Bendett, chuyên gia về drone tại Trung tâm Phân tích Hải quân, Mỹ, cảnh báo: "Chúng tôi đang dần thay đổi. Khi nói đến các căn cứ quân sự lớn, có nhiều máy bay trên bãi đáp, một cuộc tấn công tương tự như thế có khả năng xảy ra bất cứ lúc nào."
Phi đội máy bay ném bom B-52 của Mỹ trên bãi đỗ trên đảo Guam hồi năm 2021 (Ảnh: USAF)
"Chiến dịch Mạng Nhện" của Ucraina còn là một lời cảnh tỉnh đanh thép đối với Washington. Mỹ đang duy trì hàng chục căn cứ quân sự nhỏ trên khắp thế giới, đặc biệt là ở Châu Phi và Trung Đông. Những tiền đồn này thường được bảo vệ tối thiểu và rất dễ bị tấn công.
James Patton Rogers, chuyên gia về chiến tranh máy bay không người lái tại Đại học Cornell, đã đưa ra một lời nhắc nhở lạnh lùng: "Ba binh sĩ Mỹ đã thiệt mạng vào năm 2024 tại Tower 22 - một căn cứ sa mạc xa xôi ở Jordan. Một máy bay không người lái của Iraq bám theo một máy bay không người lái của Mỹ khi nó chuẩn bị hạ cánh, rồi tấn công."
Ngày 20/05/2025, Tổng thống Donald Trump công bố kế hoạch xây dựng lá chắn phòng thủ tên lửa “Mái Vòm Vàng”. Dự án có kinh phí 175 tỷ đôla, dự định hoàn thành trong 3 năm, để bảo vệ nước Mỹ khỏi các tên lửa tầm xa, nhưng không có nội dung chống drone (Ảnh: Alex Brandon/AP)
Ngày 6/6, Tổng thống Trump ký sắc lệnh yêu cầu quân đội Mỹ tăng cường năng lực chống drone, nhằm đối phó mối đe dọa ngày càng lớn từ loại vũ khí này.
Ông Trump thành lập nhóm chuyên trách liên bang nhằm đảm bảo kiểm soát không phận Mỹ, mở rộng các biện pháp hạn chế đối với các địa điểm nhạy cảm. Sắc lệnh còn cho phép các cơ quan chính phủ tăng cường sử dụng công nghệ nhằm phát hiện thiết bị bay không người lái (drone) theo thời gian thực, cung cấp hỗ trợ cho các cơ quan hành pháp cấp bang và địa phương.
Ông Trump cũng đặt mục tiêu giải quyết mối đe dọa ngày càng tăng từ những kẻ khủng bố, cũng như việc nước ngoài triển khai drone trái phép trong không phận Mỹ.
Mỹ từng ghi nhận nhiều vụ drone không rõ nguồn gốc tiếp cận cơ sở quân sự, trong đó có sân bay chiến lược Langley và căn cứ hải quân Norfolk lớn nhất thế giới. Những vụ xâm nhập này thường gây thách thức lớn cho quân đội Mỹ, khi họ khó truy vết drone và bị vướng nhiều quy định về cách phản ứng.
Tư lệnh không quân Mỹ David Allvin ngày 4/6 cho rằng hệ thống phòng thủ Mái Vòm Vàng mà nước này đang phát triển cần có khả năng đối phó drone, bên cạnh các loại tên lửa tầm xa.
Các quan chức quốc phòng Anh cũng đã rút ra bài học. Theo tờ The Economist, ngày 2 tháng 6, tức một ngày sau cuộc tập kích của Ukraine, Bộ Quốc phòng Anh đã công bố một báo cáo chỉ đạo Không quân Hoàng gia (RAF) từ bỏ mô hình tập trung lực lượng theo kiểu thời hậu Chiến tranh Lạnh và chuẩn bị hoạt động từ các căn cứ phân tán.
Các nhà hoạch định quốc phòng Anh giờ đây coi cơ sở hạ tầng là một phần của không gian tác chiến.
Loại drone Mojave đang được hải quân Anh thử nghiệm, cất cánh từ tàu sân bay HMS Prince of Wales (Nguồn ảnh: Hải quân Hoàng gia Anh)
Hải quân Hoàng gia Anh sẽ đẩy nhanh việc phát triển những “phi đội lai” trên tàu sân bay, trong đó kết hợp máy bay chiến đấu F-35 (có phi công) với các drone tiên tiến và drone chi phí thấp. Lục quân sẽ áp dụng tỷ lệ thiết bị 20-40-40: 20% nền tảng có người lái, 40% drone có thể tái sử dụng và 40% là loại đạn tiêu hao như đạn pháo và drone tự sát.
Một kiểu drone sử dụng động cơ phản lực của Hải quân Anh (Nguồn ảnh: Royal Navy)
Bằng chiến dịch có thể được ví với điển tích “Ngựa thành Troy” kinh điển, Ucraina đã cho thế giới thấy rằng quy luật của chiến tranh đang thay đổi. Giờ đây, chỉ có hỏa lực mạnh không thôi, là chưa đủ đảm bảo cho chiến thắng cuối cùng. Họ đã minh chứng ba điều: Một là, công nghệ mới, khi được triển khai một cách sáng tạo, có thể trở nên cực kỳ nguy hiểm. Hai là, những nước nhỏ hơn, nghèo hơn, hoặc thậm chí là các nhóm vũ trang cực đoan, cũng có thể gây ra tổn thất lớn cho các quân đội giàu mạnh hơn. Ba là, nước nào nắm được công nghệ chế tạo drone sẽ có được lợi thế rất lớn.
Liệu các cường quốc quân sự trên thế giới có đủ nhanh nhạy để thích ứng với kỷ nguyên chiến tranh mới, nơi những chiếc drone nhỏ bé đang thách thức mọi định nghĩa về sức mạnh? Hãy cùng chờ xem!
>>> Xin mời quý vị đón xem Thời sự HTV lúc 20 giờ và Chương trình Thế giới 24G lúc 20 giờ 30 phút mỗi ngày trên kênh HTV9